Đốc Vinh

Lời nói đầu:

Thực dân Pháp xâm lược Bắc kỳ lần thứ nhất, chúng mở đầu bằng việc đánh chiếm đảo Cát Bà vào tháng 10 năm 1873. Ngày 20 tháng 11 năm 1873. Quân Pháp hạ thành Hà Nội, sau đó hạ các thành Hưng Yên, Hải Dương, Nam Định, Ninh Bình. Trong các cuộc đánh chiếm đó, thực dân Pháp luôn phải đối đầu với các nghĩa quân.

Phạm Văn Đức người làng Thượng Cốc, tỉnh Hải Dương lưu lạc ra đảo Cát Bà làm nghề chài lưới. Vùng hải đảo thường có phỉ và giặc biển quấy rối, Phạm Văn Đức đã tập hợp trai tráng chống giặc Tầu ô, hải phỉ. Khi hải quân Pháp đổ bộ lên đảo Cát Bà, Phạm Văn Đức đã hô hào dân chúng vùng đảo và vùng cửa sông khởi nghĩa chống giặc Pháp. Phạm Văn Đức còn là người mở đầu cuộc kháng chiến của nhân dân Hải Dương đánh giặc Pháp xâm lược Bắc kỳ lần thứ hai. (Tháng 4 năm 1882, quân Pháp hạ thành Hà Nội. Năm sau (1883) quân Pháp hạ thành Hải Dương.) Phạm Văn Đức xây dựng lang Thượng Cốc thành chiến luỹ đánh Pháp.

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp do Phạm Văn Đức phát động, được các anh hùng hào kiệt, sĩ phu Hải Dương hưởng ứng.

Tại huyện Vĩnh Lại, phủ Ninh Giang có Tuần Vinh ở làng Hoà Ung, tổng Bất bế hô hào nhân dân vũ trang chống Pháp ở các huyện Gia lộc, Tứ Kỳ, Vĩnh Bảo, Thanh Miện.

Đội Quý, Ba Gông ở huyện Vĩnh Lại, Trung Lan, Đốc Đàm ở huyện Thanh Hà; Tổng Kênh, lãnh Vệ ở huyện Gia Lộc, Đề đốc Tạ Hiện quê ở Thái Bình cùng ba con trai là Tạ Quang Hùng, Tạ Quang Hổ và Tạ Quang Báo hoạt động đánh Pháp ở Thái Bình, nam Hải Dương, nam Hưng Yên và hai bên tả hữu ngạn sông luộc. Lãnh ÌNha, Ba Chiêu, Tuần Huế, ĐốcLang…hoạt động ở Tứ Kỳ.

Sau ngày quân Pháp hạ thành Hải Dương, triều đình Huế cử Nguyễn Thiện Thuật, Sơn phòng Chánh sứ Hưng Hoá kiêm tán tương quân thứ Sơn Tây về làm tổng đốc Hải Yên (1) kiêm phó Nguyên suý đạo quân Đông Bắc. Ông thành lập đạo quân người Nam, người Khách ở Đông Triều đánh Pháp đã thổi bùng ngọn lửa chống Pháp ở Hải Dương., Quảng Yên, Thái Bình, Hưng Yên, Nam Định…Trong đó cuộc kháng chiến của Đốc Vinh ở huyện Vĩnh Lại, phủ Ninh Giang phát triển mạnh mẽ. Đốc Vinh cùng các lực lượng khởi nghĩa khác ở Hải Dương đánh quân Pháp thắng nhiều trận lớn.

Tháng 7 năm 1885, Nguyễn Thiện Thuật đang ở Long Châu (Trung Quốc) , nhận được tin vua Hàm Nghi đã xuất bôn ra Quảng Trị hạ chiếu Cần Vương. Ông về căn cứ Tiên Động gặp Lễ bộ thượng thư, sung Bắc Kỳ hiệp thống quân vụ đại thần Nguyễn Quang Bích (2) nhận chiếu Cần Vương. Nguyễn Quang Bích tâu vua Hàm Nghi phong Nguyễn Thiện Thuật làm Bắc Kỳ Hiệp thống quân vụ đại thần, gia trấn Trung tướng quân, trực tiếp lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy và thống nhất lực lượng kháng chiến ở châu thổ sông Hồng và vùng Đông Bắc, chiến đấu dươi ngọn cờ Cần Vương.

Từ đó, cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy phát triển mạnh mẽ ở hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh. Trong số tướng lĩnh xuất sắc cuộc khởi nghĩa, có Đốc Vinh ở làng Hoà Ung, huyện Vĩnh Lại. Đốc Vinh cùng các cuộc khởi

———-

Hải Yên: Hải Dương gồm cả Hải Phòng, Mỹ Hào, Yên Mỹ (Hưng Yên), Đông Triều và Yên Quảng, Quảng Ninh ngày nay.
Có tài liết là Ngô Quang Bích.

nghĩa khác ở Hải Dương đánh tháng quân Pháp và bọn phản bội nhiều trận lớn cho đến khi Đốc Vinh bị bắt và hành hinh ngày 20 tháng 11 năm 1888 tại địa điểm, nay là quảng trường thành phố Hải Dương.

Đốc Vinh hy sinh nhưng các chiến hữu của ông cũng như các cuộc khởi nghĩa ở tỉnh Hải Dương và các tỉnh ở Bắc Kỳ vẫn chiến đấu kiên cường dưới sự lãnh đạo của Hiệp thống quân vụ đại thần Nguyễn Thiện Thuật, gây bao nỗi kinh hoàng cho bọn xâm lược Pháp.

Xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả.

Nhà nghiên cứu Vũ Thanh Sơn.